Συνεχίζοντας την εξερεύνηση των νησιών μας, που έχουμε καθιερώσει τα τελευταία χρόνια, βρεθήκαμε φέτος, το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος, στην Τήνο.
Νησί της Παναγιάς με αμέτρητους προσκυνητές απ΄ όλο το κόσμο να συρρέουν καθημερινά στη Μεγαλόχαρη, τον κορυφαίο λατρευτικό προορισμό της χώρας μας. “Χειροποίητο νησί” το αποκάλεσε σύγχρονος φιλόσοφος, και νησί με τους χίλιους περιστεριώνες και τα χίλια ξωκκλήσια το λένε οι κάτοικοί του.
Από το όνομα του πρώτου οικιστή της, του Τήνου, αρχηγού Ιώνων αποίκων από την Καρία της Μικράς Ασίας προέρχεται η ονομασία της. Υδρούσα την αποκαλεί ο Αριστοτέλης, λόγω των πολλών πηγών, Σκορδοφόρο τη λέει ο Αριστοφάνης για τα εκλεκτά της σκόρδα. Οφιούσα ή Φιδούσα φημολογείται, λόγω του πλήθους των φιδιών που ενδημούσαν στο νησί. Η δική μας “αυτοψία” μάλλον καταρρίπτει το Οφιούσα και κλείνει περισσότερο στο Φιδούσα από το είδος πεύκων που ευδοκιμούν στην περιοχή του Πανόρμου και λέγονται Φίδες. Νησί του Αιόλου το άλλο προσωνύμιο που και εμείς το επιβεβαιώσαμε…!
Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Τήνο ξεκινούν από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (ή Πρωτοκυκλαδική, 3000-2300 π.Χ.), συνεχίζονται στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2300-1600 π.Χ και στη Μυκηναϊκή Περίοδο (1400-1190 π.Χ.). Με τη κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού ακολούθησε περίοδος αναταραχής, οι λεγόμενοι Σκοτεινοί Αιώνες (1100-900 π.Χ.). Στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους (8ος – 7ος αι π.Χ.), το οικιστικό και διοικητικό κέντρο της Τήνου βρίσκεται γύρω από τον επιβλητικό γρανιτένιο βράχο του Εξώμβουργου που δεσπόζει στο κέντρο του νησιού. Αργότερα με την επικυριαρχία των Αθηναίων στη Δήλο και το άνοιγμα νέων θαλάσσιων εμπορικών δρόμων, το κέντρο θα μεταφερθεί στο Άστυ στη περιοχή της σημερινής Χώρας όπου το λιμάνι παίζει σημαντικό οικονομικό ρόλο. Στους Περσικούς πολέμους, παρά την αρχική κατάληψή της από τους Πέρσες, συμμετέχει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών. Στην περίοδο της Μακεδονικής ισχύος παρά τις αναταραχές και την πολιτική ανασφάλεια, θα γνωρίσει ιδιαίτερη αίγλη ο Ναός του Ποσειδώνα και της Αμφιτρύτης στα Κιόνια και η Τήνος θα ονομαστεί, Ιερά Νήσος, με ψήφισμα των Αθηναίων.
Αρκετούς αιώνες αργότεραί θα γίνει και πάλι Ιερό Νησί με την ανέγερση του ναού της Μεγαλόχαρης!
Ακολουθεί η Ρωμαική κυριαρχία όπου η Τήνος διατηρεί την ευημερία της μέχρι που αρχίζει ένα πλήθος επιδρομών με λεηλασίες και φυσικές καταστροφές που εξαναγκάζουν τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών να επανέλθουν στις περιοχές περί το Εξώμβουργο. Στις αρχές του 13ου αιώνα έρχεται η Βενετική κυριαρχία, με μακραίωνη παρουσία, που θα διαμορφώσει σε σημαντικό βαθμό τις οικονομικές κοινωνικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες του νησιού στους επόμενους αιώνες. Η εδραίωση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στην Τήνο είναι το σημαντικότερο αποτύπωμα της κυριαρχίας των Βενετών. Το καθολικό δόγμα πρεσβεύεται από ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού και οι Τηνιακοί αποτελούν σήμερα μια από τις πιο ακμαίες καθολικές κοινότητες στην Ελλάδα.
Πάμε και μείς στη Τήνο να περπατήσουμε στα Παλιά της Μονοπάτια…!
Προηγήθηκε το προσκύνημα στην Παναγιά και επακολούθησε η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο.
Δύσκολη επιλογή, τι να βάλλουμε στο πρόγραμμα και τι να αφήσουμε για άλλη φορά. Πάνω από δώδεκα διαδρομές με δελεαστικές ονομασίες…Ο Μάνθος μας βοήθησε… και η Καλαματιανή Κατερίνα, μόνιμος κάτοικος του νησιού, συμπλήρωνε…!
Φτάσαμε στο Βώλακα (Βόλακας, Βώλαξ, Βολάξ). Κοντά στο Εξώμβουργο, χωριό περιτριγυρισμένο με τοπίο από κάποιο άλλο Πλανήτη. Πελώριοι βράχοι σε σφαιρικό σχήμα, διάσπαρτοι παντού. Παραδοσιακή τέχνη η Καλαθοπλεκτική. Πώς να περιγράψω την ομορφιά του; Δεν έχω λόγια παρά συναίσθημα χαράς να εκφράσω, γιατί πράγματι η εικόνα επαληθεύει την πληροφορία ότι η Τήνος έχει τα πιο πολλά και τα πιο όμορφα χωριά. Προσπεράσαμε το χωριό και μπήκαμε στο Παλιό Μονοπάτι για να ακολουθήσουμε μια κυκλική διαδρομή από το Βώλακα προς τα χωριά και τοποθεσίες κατά σειρά: Αγάπη, Μοναστήρια, Περάστρα, Λουτρά, Ξυνάρια, να ανέβουμε στο Εξώμβουργο και από το χωριό Κουμάρος να επανέλθουμε στον Βώλακα. Διαδρομή για 4 με 5 ώρες πορεία…αλλά η ομορφιά και τα ενδιαφέροντα που συναντήσαμε δεν μας το επέτρεψαν και ξεπεράσαμε τις 10 ώρες…! Μονοπάτι και Μονοπάτια με τις σχιστολιθικές πλάκες χτισμένες με τον παραδοσιακό νησιώτικο τρόπο της ξερολιθιάς οριοθετώντας τις διαδρομές. Αναβαθμίδες, και αυτές ξερολιθιές, στα χωράφια για να συγκρατούν το χώμα από την διάβρωση. Καλύβες (κατοικιές) να αγκαλιάζουν και να ενσωματώνουν βράχους και σπηλιές για να χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της Αγροτικοκτηνοτροφικής Ζωής. Περιστεριώνες, περιστεριώνες παντού με απαράμιλλη αρχιτεκτονική και μοναδικότητα. Ξωκκλήσια στο άσπρο και στο μάρμαρο… Χωριά στο άσπρο, στο μάρμαρο και στη Βουκαμβίλια …! Και…Χωριά και σπίτια εγκαταλελειμμένα και έρημα από ανθρώπινες ψυχές…! Στερεμένες πηγές από τη μανία της γεώτρησης και της πισίνας…!
Αρώματα από τα χίλια δυο βοτάνια…!
Η φαντασία μου προσπαθεί να πλάσει την καθημερινότητα της εποχής που πέρασε.. Σπαρμένα χωράφια, πηγές, ποτάμια, περιστέρια, ζώα…και άνθρωποι πολλοί άνθρωποι…!
Πάνω στη Διαδρομή μια Πολιτισμική και Φυσική Όαση! Μπήκαμε στο Μοναστήρι των Ουρσουλινών Μοναχών. Από το τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα, ένα τμήμα του έχει παραχωρηθεί για να στεγάζει το Δημόσιο Δημοτικό Σχολείο και ένα μεγάλο μέρος έχει μετατραπεί σε Εκθετήριο – Μουσείο. Ότι και να αναφέρω θα είναι λίγα. Προσπάθησα να κατανοήσω τον ιδιαίτερο Καθολικό Μοναχισμό ρωτώντας και ξαναρωτώντας την Ξεναγό που ανάλαβε να μας οδηγήσει στους χώρους του Μοναστηριού. Κατάλαβα όμως ακόμα περισσότερα από την κατάθεση ψυχής του ανθρώπου με Ορθόδοξη Πίστη για την Καθολική γυναίκα του: Μαζί πάμε στις εκκλησιές μας, μαζί προσκυνάμε και χαιρόμαστε τη ζωή…το filioque δεν υπάρχει…!
Την άλλη μέρα πεζοπορήσαμε στα Μαρμαροχώρια. Από τη Καρδιανή και τα Υστέρια φτάσαμε στον Πύργο, το κατ΄ εξοχήν χωριό του Μαρμάρου. Μάρμαρο παντού…! Στις εκκλησιές, στα σπίτια, στα σοκάκια. Με Μουσείο Μαρμάρου, Σχολή Μαρμαροτεχνίας, Εργαστήρια και Εκθετήρια Μαρμαροτεχνίας και το σπίτι του Χαλεπά όπου έμελλε να σημαδέψει την επίσκεψή μας στη Τήνο. Η εξιστόρηση από την Ξεναγό της περιπετειώδους ζωής του, μας άφησε όλους άφωνους…! Δεν μου έχει τύχει να κλάψω σε ανάλογη ιστορία. Δεν μου έχει τύχει να βλέπω και άλλους να κλαίνε από την αφήγηση μιας ιστορίας ζωής…! Μιας ιστορίας ζωής που έχει να κάνει με την σπίθα του ονείρου και τη δύναμη του ελεύθερου μυαλού…!
Αναθαρρέψαμε και ενθουσιαστήκαμε στην επόμενη επίσκεψή μας, στο Εργαστήρι του Μιχαήλ, άξιου. συνεχιστή της Μαρμάρου Τέχνης.
Το βράδυ, καλεσμένοι από την Ζέφη και τον Πέτρο πήγαμε στο Χατζηράδο στο πανηγύρι της Αγίας Τριάδος. Δεν θα έχει χορό, μόνο κέρασμα, μας είπαν…! Δεν ξέρω αν μας το φύλαξαν για έκπληξη ή η δυνατή μας επιθυμία το προκάλεσε, αλλά χορτάσαμε χορό σε νησιώτικο ρυθμό…!
Τελευταία μέρα, το πρωί της Δευτέρας , ξαναπήγαμε στην Καρδιανή, κυνηγώντας την επιθυμία μας και για άλλο νησιώτικο χορό. Τα μισό-καταφέραμε αλλά πιο πολύ καταφέραμε να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους του χωριού στο τραπέζι που παρακαθήσαμε. Εδώ είχε πιο πολύ τραγούδι “από καρδιάς”.
Και στα δυο πανηγύρια επιβεβαιώσαμε τον αυτοχαρακτηρισμό μας ως “Πρεσβευτές της Μεσσηνιακής Γης”, προσφέροντας Λάδι που μας χορήγησε επιχειρηματίας της πόλης μας. Μιλήσαμε για το Λάδι μας και χαρήκαμε για τον ενθουσιασμό της αποδοχής και τα θετικά σχόλια.
Πριν μπούμε στο καράβι της επιστροφής συναντήσαμε το Μάνθο, τον άνθρωπο που μας βοήθησε στη διαμονή στο νησί και μας παρείχε κάθε αναγκαία πληροφορία που χρειαστήκαμε. Τηνιανός την καταγωγή, Εργάτης Πολιτισμού, που επανήλθε στη Τήνο για μόνιμη διαμονή. Μας χάρισε και το πόνημα του για τους Περιστεριώνες…!
Πάνω στο καράβι της επιστροφής το ξεφυλλίζω…και παίρνω πληροφορίες: “Κάθε Περιστεριώνας είναι μοναδικός δεν μοιάζει με κανέναν άλλον και έδινε κύρος στον ιδιοκτήτη… Τα Περιστέρια συμπλήρωναν τη διατροφή και το εισόδημα των κατοίκων… Και… το Περιστέρι της Αγάπης, της Ειρήνης, του Αγίου Πνεύματος είναι πολύ σκληρό στη συμπεριφορά του”…!
Και αντιγράφω από το εισαγωγικό σημείωμά του: ” Η Τήνος είναι ένα ιδιαίτερο νησί με δυνατή προσωπικότητα και μια έντονη καλλιτεχνική αύρα που κουβαλάει αιώνες τώρα μέσα από τους ανθρώπους της”…!
Εύχομαι αυτοί οι Άνθρωποι να βάλλουν πλάτη όχι μόνο για να περισώσουν ότι έχει δημιουργηθεί αλλά να πάνε ένα βήμα παραπέρα και να βοηθήσουν να αναβιώσει ότι πολύτιμο είχε για τον άνθρωπο αυτός πολιτισμός που προυπήρξε!
Καλαμάτα 8 Ιουνίου 2023
Θύμιος Αλεξόπουλος
2023-06-09 10:25:09